दुइ साना कविता

शान्ति
उ बिहानै पुगेर मन्दिर
गरेर पूजा फर्किन्छ घर
शान्तिको कामना गरेर।
उनकी श्रीमती-नानीले रातमा
पाउँदैनन् बस्न भनेजस्तो साथमा
कारण,
घर फर्किन्दा हुन्छ उ बेहोसमा।
शान्ति कहाँ छ हँ ...?
-31.03.2013

विचार
उ भन्दै हुन्छ बिहानै
एइ... सुन त!
आज स्कूल ब्याग पुर्याउ जानु सानुको
उ भन्दै हुन्छ मञ्चबाट दिउँसो
तपाईंहरू सबैले सुन्नुहोस्
देशलाई बालश्रममुक्त पार्ने हो भने
हामी स्वयं पहिला जागरूक हुनुपर्छ।
उ अझै भन्दै हुन्छ
तपाईंहरू यो पनि बुझ्नुहोस्
अहिलेदेखि नै हामी प्रण गरौं
अब बालश्रम र बाल शोषण हुनेछैन।
उ साझमा चिच्याउँदै हुन्छ
एइ काली! तलाई स्कूल ब्याग पुर्याउनु जा भनेको थिइन मैले?
-31.03.2013

चिटफण्ड कम्पनी र हाम्रो लालच

लोभ-लालचको परिणामस्वरूप घरिघरि ठगिने र लुटिने क्रममा पहाडवासीहरू फेरि एकपल्ट कोलकाताको शारदा कम्पनी बन्द भएपछि हजारौं आर्थिक नोक्सानीमा परेको कुरा अहिले चर्चाको विषय बनिरहेको छ। प्रत्येकवर्ष फर्जी कम्पनी आउने र लाखौं-करोडौको धनराशि लुटेर सुइँकुच्चा ठोक्ने गरेको घटना यो नयाँ होइन। सिक्किमको सन्दर्भमा हेर्नु हो भने टीना फिनालिस, सिद्धि, भरोसा जस्ता धेरै फर्जी कम्पनीहरूले मानिसहरूलाई कुवामा डुबाएका घटनाहरू आलै छन्।

उता दार्जीलिङ पहाडकै कुरा गर्नु हो भने पनि गएको वर्षमात्रै खरसाङबाट रियल फोरेक्स नामक कम्पनीले स्थानीय निवेशकर्ताहरूको करोडौं रुपियाँ लुटेर चम्पट कसेको घाउँ आलै छ। त्यसअघि कालेबुङमा युनिपेले पनि करोडौं लुटेकै हो। अन्य यस्ता धेरै फर्जी कम्पनीहरू पहाडीवासीहरूलाई लुटेर हराउने घटना कसैबाट लुकेको छैन।

अहिले शारदा कम्पनीमा आफ्नो लाखौंको लगानी गुमाएपछि आफ्नो पैसा पुनः फिर्ता पाउने आशामा बसेका छन् मानिसहरू। यहाँ प्रश्‍न उठ्छ, किन हामी घरिघरि लुटिन्दैछौं, किन हामी नै ठगिन्दैछौं त? यसको पछि एउटै कारण छ, हामी आवश्यक्ता भन्दा धेरै लालच गर्छौं, छिटो र सजिलो प्रकारले घेरै कमाउने लोभमा हामी फँसिरहेका छौं। हामीमा जति लोभ-लालच छ त्यतिनै हामी सोझा पनि छौं, विश्‍वासी पनि छौं। अर्कालाई छिटो विश्‍वास गरिहाल्छौं। यसैको फाइदा उठाएर हाम्राहरूलाई फुस्ल्याउन सफल हुन्छन् यस्ता फर्जी कम्पनीहरू। हामी भने साँच्चै हो त रहेछ भनेर विस्वास गरी दुइ पैसाको आशा देखाउँदै आउने हाम्रैहरूलाई दया-माया गरेर स्वयं लुटिरहेका छौं प्रतिवर्ष।

यसरी घरिघरि पाडवासी लुटिरहेको भएपनि धेरै जसो एजेण्टहरू, कम्पनीका मालिकहरू पक्रा पनि नपर्ने होइनन्। तर दुःखको कुरा के छ भने यस्ता कम्पनीका मालिकहरूलाई धेरै समय कारावासमा राखेकै मात्र पनि पाइँदैन। किन? सरकारले कुनै पनि वित्तीय समावेसी योजनाहरू छन्, कम्पनीहरू छन् ती सबैलाई आरबीआइसित आबद्ध गराइएपश्‍चात मात्र यस्तो काम गर्ने अनुमति दिनेगर्छ। यसको आफ्नै नियम-कानुन छ, जो सरकारको अनुमतिबिना सञ्चालन गर्न पाउँदैनन्। दिइसकेपछि पनि दुइगुणा, तीनगुणा ब्याज दिने वा एकवर्ष-दुइवर्ष, पाँचवर्ष, दशवर्षभित्र आफ्नो लगानी रकमको दोब्बर-तेब्बर पैसा दिनसक्दैन अथवा पाउँदैन। तर यहाँ सिधा, सोझा मानिसहरू घरिघरि फँसिनुको पछि प्रायः नै यही मुख्य कारण रहेको पाइन्छ। अतः यसमा सरकार यस्ता कुराहरूमा गम्भीर रहेको देखिँन्दैन, किन? यस्ता कम्पनीहरूको छानविन गरिँदैन, किन? घरिघरिको यस्तो घटनाले हामी स्वयं सचेत बन्दैनौं, किन? 

यसै सन्दर्भमा सिक्किम सरकारले भने राज्यमा यसप्रकारको जोखिमबाट जनतालाई बँचाउन विभिन्न पहल गरिरहेको छ, जो उल्लेख्य छ। भर्खरै मात्र तादोङस्थित रोजभेल्ली कार्यालय शील गरेर छानबीन कार्य जारी राखेको कुरा प्रकाशमा आइरहेको छ। यस्तो पहल सिक्किममा मात्रै होइन पूरा पहाड, पूरा देशमै हुनुपर्छ। यस्ता कम्पनीहरूको गहिरो छानवीन गरिनुपर्छ। फर्जी पाइएका कम्पनीविरुद्ध कडा कानुनी कार्वाही हुनुपर्छ, जसले गर्दा यस्ता विचार मात्रै पनि अरुले लिन नसकोस्। कुनै कम्पनीमा एजेण्टशीप लिनुअघि कोही पनि बेरोजगारी नै भएपनि प्रत्येक व्यक्तिले एकपल्ट राम्ररी छानवीन गरोस्। अनि हामी स्वयं सचेत र जागरुक रहन पनि आवश्यक छ। नभए हरेक वर्ष हामी लुटिन्छौं, हरेक वर्ष हामी एफआइआर लिएर थाना पुग्छौं अनि सडकमा विरोध गाउँछौं क्रमबद्ध रूपमा अनि लुटिनै रहनेछौं।

10.05.2013

धार्मिक पर्यटन र सिक्किम

धार्मिक पर्यटन र सिक्किम

सिक्किमले धार्मिक पर्यटनको क्षेत्रमा देशकै निम्ति एक अनुकरणीय काम गरिसकेको छ। यस कुरामा दुइमत छैन। उसो त राज्यलाई धार्मिक पर्यटनको क्षेत्रमा देशले मात्रै होइन विश्‍वमै चिनाउने काम भइसकेको छ। यहाँको सरह-सहन, संस्कृति-परम्मपरादिको साथमा यहाँका तीर्थस्थल अथवा धार्मिक केन्द्रहरूको विकास गतिले जसरी तीव्रता लिइरहेको छ, त्यसले राज्यलाई देशमै एक नमूना राज्यको रूपमा परिचित गराइनै रहेको छ। साथमा स्थानीय युवाहरूलाई असल अवसरहरू पनि उत्तिकै प्रदान गरिरहेको छ।

गत 16 अप्रेलको दिनमात्रै राष्ट्रपचि प्रणव मुखर्जीले सिक्किम भ्रमणावधी नाम्चीको सिद्धेश्‍वर धामको अद्वितीय परिकल्पना अनि चारधाम र द्वादश ज्योतिर्लिङगलाई एकैठाउँमा स्थापना गरिएकोमा खुशी व्यक्त गरेका थिए। यतिमात्रै होइन बुद्ध, इशु तथा अन्य समाजसुधारकहरूले गरेको कार्यको प्रेम, जनकल्याण र सदभावनाका कार्यहरूलाई सम्पादन गर्न मुख्यमन्त्री चामलिङ सफल रहेको पनि बताएका थिए।

30 अप्रेलको दिन धार्मिक कार्यक्रममा प्रवचन दिन आएका आचार्य किशोरजी महारजले चारधाम देखेर आश्‍चर्य चकित भएको बताएका थिए। देशमै नभएको अथवा अद्वितीय तिर्थस्थल निर्माणले राज्यलाई छुट्टै परिचय दिइरहेको सबैलाई अवगत रहेकै विषय हो।

बौद्ध धर्मगुरु स्वयंद्वारा जनसमर्पित राभङ्लाको बुद्ध पार्क सिक्किमको धार्मिक केन्द्र अथवा धार्मिक पर्यटन केन्द्रको अर्को अद्वितीय नमुना हो। यस बुद्ध पार्क निर्माण कार्य पनि राज्यको धार्मिक केन्द्रको इतिहासमा एक माइलखुट्टी बनेको छ। यसबाहेक पनि दरम्दिनको साई मन्दिर, लिङ्ते डाँडा, पेलिङमा निर्माणाधिन भगवान चिरिञ्जीको भिमकाया प्रतिमा, नाम्चीस्थित साम्ड्रुप्छेलगायत यस्ता विभिन्न तीर्थस्थलहरूले पूरा राज्यलाई नै देशकै प्रमुख धार्मिक पर्यटन केन्द्र बनाइदिएको छ। देशलाई धर्महरूको देश अनि सिक्किमलाई धार्मिक केन्द्र भन्दा अत्युक्ति नहोला।

पेमायेञ्चे, प्यालेस गुम्पा, इञ्चे गुम्पा, रुम्तेक गुम्पा जस्ता तीर्थस्थलहरूले अघिबाटै चिनिसकिएको राज्लाई धार्मिक केन्द्रको रूपमा अझ व्यापकता पाइरहेको राज्यमा ‘जित्रो गुम्बा’ अर्को तिर्थस्थल निमार्ण हुने कुराले अझ उपलब्धीको अनुभव गरिरेका छन् बौद्धधर्मावलम्बिहरू अथवा धार्मिक पर्यटकहरू। गत 4 मईको दिनमात्रै मुख्यमन्त्री पवन चामलिङले पूर्व सिक्किमको मार्ताम-रूम्तेक निर्वाचन क्षेत्रको मार्ताम-लिङताममा जित्रो गुम्बाको शिलान्यास गरेका छन्।

दोर्जी रिम्पोर्छेकोको अवधारणाअनुसार निर्माण गरिने यस गुम्बामा भगवान् बुद्धका 100 स्वरूपहरू समावेश गरिनेछ। गुम्बा निर्माणका निम्ति रिम्पोर्छे स्वयंले जमीन उपलब्ध गराएका छन्। यस योजनाअन्तर्गत चार तल्लाको एउटा ढाँचामाथि तीन तल्ले मण्डला आकारको मन्दिर निर्माण हुनेछ। यसरी नै यस योजनाअन्तर्गत मेडिटेशन हल प्रार्थना कक्ष, अतिथि कक्ष, पुस्तकालय, रिम्पोर्छे अनि खेम्पोहरूको निम्ति विशेष कक्ष लगायत अन्य विविध सुविधाहरू उपलब्ध रहनेछन्।

यो योजनालाई नियाङमा फाउण्डेशन ट्रस्टले अघि बढाइरहेको छ जसको स्थापक रिञ्जीङ दोर्जी रिम्पोर्छे रहेका छन् भने उनले नै यो योजना निर्माणका निम्ति जमीन पनि उपलब्ध गराएका हुन्। यस योजनामा नियाङमा सेडा आवासीय संस्थान पनि समावेश गरिएको छ जसअन्तर्गत 300 लामाहरू यहाँ रहेर अध्ययन गर्नसँगै बौद्ध दर्शनबारे अनुसन्धान गर्न सक्नेछन्।

यो योजना पूरा भएपछि यस क्षेत्र धार्मिक पर्यटन क्षेत्रको रूपमा विकास हुने कुरामा सबै विस्वस्त छन्। योजना पूर्ण हुनसितै यहाँ धार्मिक पर्यटन मौलाएर जाने कुरामा पनि विश्‍वास गर्न सकिन्छ। धार्मिक पर्यटनको बढ्दो सम्भावना रहेको छभने यसबाट शिक्षित बेरोजगार युवाहरूलै सक्दो फाइदा उठाउन सक्नुपर्ने छ, जसको निम्ति युवावर्ग अहिलेदेखि नै तयार रहनुपर्ने छ। किनकि पर्यटनलाई आज विश्‍वले नै आयको दृष्टिले पनि हेर्नथालिसकेको छ।

धर्मले मानिसलाई राम्रो कार्य, सकारात्मक सोंच, उच्च विचार, प्रेम, सद्भाव अनि दर्शनहरू सिकाउँछ। यसैले हामी जुनै धर्म माने पनि सबै धर्म धर्मनै हो। अनि धर्म जो पनि होस, यसले हामीलाई मानवता, प्रेम, एकता, सद्भाव र समाजोद्दारका कुराहरू नै सिकाउँदछ। यसैले सिक्किममा धार्मिक स्थलहरूको विकास जसरी भइररहेको छ, त्यसले राज्य र राज्यवासीलाई आपसी भेदभावमुक्त गराएर साम्प्रदायिक एकता कायम गर्ने अनि देश-विदेशसम्म यही संदेश बाँडने विश्‍वास गर्न सकिन्छ।

05.05.2013

खेल विकासमा सिक्किम

मुख्यमन्त्री पवन चामलिङद्वारा 2 मईको दिन राङ्का-रेसिथाङमा उद्घाटित र्स्पोट्स कम्प्लेक्स अथवा खेल गाउँ राज्य खेलकुदको क्षेत्रमा अर्को उपलब्धी मानिएको छ। सहरी विकास मन्त्रालय भारत सरकारको प्रायोजनमा निर्मित तथा होल्याण्डबाट आयत गरिएका सामाग्रीहरूको प्रयोगद्वारा तयार पारिएको र्स्पोट्स कम्प्लेक्सको पहिलो चरणको कार्य पूरा गरिएको छ। यसमा खेलका निम्ति अझ धेरै सुविधाहरू उपलब्ध गराउँन दोस्रो चरणमा पनि निर्माण कार्य सञ्चालन गराउँने योजना रहेको छ।

सरकारले राज्यको खेल जगतलाई विकसित गराएर युवा तथा विद्यार्थी समुहलाई सकारात्मक गोरेटोमा डोहोर्याउने र स्वस्थ समाजको निर्माण कार्यगतिलाई तीव्रता प्रदान गर्ने क्रममा खेलाडीहरूलाई अघिबाटै प्रोत्साहित गरिरहेकै छ। राज्यका खेलाडीहरूले पनि राज्यबाहिर राष्ट्रिय तथा अन्तरराष्ट्रिय स्तरसम्ममात्रै होइन ओलम्पिकसम्मै आफ्नो प्रतिभाको परिचय दिएर राज्यलाई चिन्हित गराइरहेकै छन्। यद्यपि, राज्यमा खेलाडीहरूले कतिपय खेलका निम्ति भनेजस्तो पूर्वाधारको भने अभाव कै अनुभव गरिरहेका थिए। यस्तै अभाव र कमि महशुसलाई कम गराउँदै विशेष एथलेटिक्स्का विभिन्न स्पर्धाहरूको निम्ति तयार खेल गाउँ अथवा स्पोर्ट्स कम्प्लेकस्को प्रथम चरणको कार्य पूरा हुनसाथै युवाहरूमा समर्पण गरिनाले युवाहरूमा खेलप्रतिको भाव अझ प्रगाड बनेको छ।

यतिमात्रै होइन, राज्य सरकारको खेल तथा युवा मामिला विभागले उत्कृष्ट प्रदर्शन गर्ने प्रतिभाशाली खेलाडीहरूलाई सरकारको पक्षबाट प्रोत्साहन राशि प्रदान गर्ने अधिसूचना पनि अघिबाटै जारि गरिसकेको छ अनि प्रदान गर्दै पनि आइरहेको छ। यसै अनुरूप यस खेल खेल गाउँको उद्घाटनको अवसरमा पनि ओलम्पिकमा भाग लिने तरुणदिप राईदेखि लिएर पूर्वोत्तर खेल प्रतियोगिताहरूमा उत्कृष्ट खेल प्रर्दशन गर्ने बाल खेल प्रतिभाहरूलाई प्रोत्साहन राशि प्रदान गरिएको थियो। यसमा प्रति खेलाडी 2 हजारदेखि 5 लाख रुपियाँसम्म प्रदान गरियो।

विभिन्न स्कूलका विद्यार्थी तथा युवाजमातसमुह खेलाडीहरूलाई यसरी प्रोत्साहन राशि प्रदान गर्नु पनि ती सम्मानित खेलाडीमात्रै होइन तर अन्य युवाहरूका निम्ति पनि प्रोत्साहन बनेको छ। यस अवसरमा मुख्यमन्त्री स्वयंले -‘हामी प्रतिभाशाली खेलाडीहरूलाई अन्तरराष्ट्रिय स्तरको प्रशिक्षण दिलाउन सहयोग गर्ने छौं। राज्यमा वर्तमानमा धेरै खेलहरू उन्नतिको बाटोमा अग्रसर रहेको छ र युवाहरूको खेलप्रतिको झुकाउ सिक्किमको निम्ति एउटा शुभ लक्षण हो’ भन्दै युवाहरूलाई प्रोत्साहित गराएका छन्। उनले खेल क्षेत्रलाई विकसित गर्न राज्य सरकार पूर्णरूपले प्रतिबद्ध रहेको बताउँद भाइचुङ, तरुणदिप र जसलाल प्रधान जस्ता धेरै खेलाडीहरू जन्माउने सरकारको पहल रहेको पनि मुख्यमन्त्रीले बताएका छन्।

स्मरणीय, राज्यभरिनै खेल पूर्वाधारहरू विकास गरिरहेको र गेजिङ, सोरेङ, नाम्चि अनि मङ्गनमा उत्कृष्ट स्पोर्टस् स्टेडियमहरू निर्माण गर्ने कार्य सरकारले चलारहेको छ। यसरीनै ग्रामस्तरमा खेल मैदान निर्माण गर्ने कार्य पनि सञ्चालनमा रहेको छ। खेलाडीहरूको विकासका लागि फूटबल, आर्चेरी एवं र्स्पोट्स एकाडेमी स्थापना गर्ने दिशामा पनि काम गरिरहेको छ। राज्यका सबै विधामा राम्रो प्रतिभा भएका खेलाडीलाई सरकारले राष्ट्रिय एवं अन्तरराष्ट्रिय स्तरमा निशुल्क प्रशिक्षण दिलाउने पनि सरकारको योजना रहेको कुरा प्रकाशमा आइसकेको छ।

ध्यानदिनु पर्ने कुरा के छ भने, सरकारको पहल अनि विभागको इमान्दारिता र पारदर्शिताको पनि यहाँ उत्तिकै खाँचो पर्छ। यतिमात्रै होइन खेल जगतमा खेलाडीहरू पनि एकचित्तले लगनशील एवं संघर्षशील बनेर अघि सर्न त्यतिकै आवश्यक हुन्छ। नभए यस्ता पूर्वाधारहरू बन्दैजान्छन्, भत्किन्दै जान्छन्। राङ्का-रेसिथाङमा उद्घाटित र्स्पोट्स कम्प्लेक्स खेलाडीहरूको साझा सम्पत्ति हो। यसलाई पनि खेलाडीहरूले उपयोगमा ल्याउन सक्नुपर्छ।

02.05.2013