भारतीय नेपाली गीत-संगीतको जब पनि सन्दर्भ उठ्छ तब पश्चिम बंगालको दार्जीलिङको नाम लिइएन भने अधुरो-अपुरो रहनसक्छ। नेपाली गीत-संगीतलाई दार्जीलिङ पहाडले धेरै योगदान पुर्याएको छ। जसरी भारतीय नेपाली साहित्यमा दार्जीलिङको योगदान छ, संगीत जगतमा पनि उस्तै योगदान पाउन सकिन्छ। गायिका एवं संगीतकारहरू शान्ति ठटाल, अम्बर गुरुङ, सुरेश कुमार,अजनीश राई, उदय सोताङ, गायिका मनिला सोताङ, गायिका कुन्ति मोक्तान, संगीतकार शिलाबहादुर मोक्तान, गीतकार जश योञ्जन प्यासी, लोकगायिका हिरादेवी वाइबा, गीतकार कालुसिंह रनपहेंली जस्ता लब्धप्रतिष्ठित नामहरू धेरै छन्। वर्तमानमा जार्दीलिङ जिल्लाअन्तर्गत मिरिक सौरेनीबाट गीत-संगीतमा डुब्न चाहँदै मौलाउँदै गरेको यस्तै एउटा नाम हो गणेश राणा। मिरिक सौरेनीमा पिता रंगलाल राणा अनि माता नर्माया राणाको कोखमा जन्म लिएका हुन् गणेश राणाले। दुई दाजु र 6 जना दिदीहरूपछि कान्छो गणेश राणाका दुई दिदीहरू भने बितिसकेका छन्। गायक राणा हाल देशको राजधानी नयाँ दिल्लीमा रक्षा मन्त्रालयमा कार्यरत छन्।
गणेश राणासित मेरो धेरैअघि फेसबुकमार्फत भेट भएको थियो। म साहित्यमा रुची राख्ने, उनी गीत-संगीतमा गुनगुनाइरहने। साहित्य र संगीत दुई भिन्नाभिन्नै विषय-क्षेत्र भए पनि कहिँ-कतै अन्तरसम्बन्ध हुनुपर्छ। त्यसैले त उहाँको फ्रेन रिक्वेस्टलाई मैले स्वीकार गरेपछि उनले मलाई भनेका थिए, ‘तपाईं साहित्यमा रुची राक्नुहुँदो रहेछ, म संगीतमा। कतै न कतै हाम्रो विचार मिल्नसक्छ भन्ने सम्झेर रिक्वेस्ट पठाएको थिएँ। एक्सेप करिदिनुभयो, धन्यवाद। हामी उमेरले साना-ठूला हौंला, तर तपाईंलाई ‘साथी’ सम्बोधन नै गर्छु म।’ त्यसपछिदेखि हामीमाझ सधैँ हामीले बुझेको, हामीले जानेको साहित्य र संगीत कै कुराहरू हुने गरेको छ। कहिले उनी आफ्नै शब्दमा संगीत भरेर गुनगुनाएर सुनाउँछन्, कहिले मलाई गीत लेख्ने प्रेरणा दिन्छन् अनि त्यसलाई संगीतवद्ध गरेर सुनाउठन्। फेरि ‘कस्तो भयो?’ भनेर सुझाउ माग्छन्।
मानिसहरू अल्सी लागेको समय, काम नभएको समयमा कतै घुमेर, साथीहरूसँग रमाइलो गर्नेगर्छन्। तर उनी एकलै कोठामा गिटारका स्ट्रिङहरूसितै मस्त बन्न रुचाउँछन्। भन्नेगर्छन्, ‘साथी, मलाई घुम्नु, मुभी हेर्नुभन्दा गीतहरू गुनगुनाउनु मै रमाइलो लाग्छ। मेरो निम्ति संगीत नै मेरो संसार हो।’
सौरेनी मेची प्राइमेरी स्कूलबाट आफ्नो शैक्षिक यात्रा शुरू गर्ने उनले विद्यार्थी कालमै 1980-81 तिर संगीत जगतमा प्रवेश गरेका हुन्। ‘तपाईंलाई सुरेशकुमारबाट धेरै प्रभावित लाग्छ, गीत-संगीतमा प्रेरणा को-कोबाट पाउनुभएको हो?’ भन्ने प्रश्नमा उनी भन्छन्, ‘तपाईंले राम्रो अनुमान लगाउनु भयो। नेपाली संगीत जगतका चर्चित गायत सुरेशकुमार मेरा गुरुवर हुनुहुन्छ। मैले उहाँबाट नै प्रेरणा पाएको हुँ। उहाँका गीतहरूबाट धेरै प्रभावित छु। म उहाँलाई गुरुवर भनेर नै सम्बोधन गर्नेगर्छु।’
उनको पुर्ख्यौली थलो मिरिक, दार्जीलिङ। व्यवसायिकरूपले दिल्लीमा रहेका उनलाई ‘दिल्ली कसरी पुग्नुभयो?’ भन्ने मेरो प्रश्नमा भन्छन्, ‘म दिल्ली कसरी आएँ, यो एउटा पीडादायक कहानी छ। 1986-मा पहाडमा गोर्खाल्याण्ड डरलाग्दो आन्दोलन चल्दैथियो। त्यसबेला मेरी आमा खुब डराउनु भएको थियो। किनभने त्यो समय सीआरपीको धेरै अत्यचार थियो गाउँमा। त्यसैले आमाले मलाई दिल्लीमा माइला दाजुकोमा पठाउनु भएको थियो। त्यसपछि दिल्लीमै डिफेन्स मिनिस्ट्री (रक्षा मन्त्रालय)-मा प्रवेश गरे। झण्डै 22 वर्षदेखि अहिलेसम्म यसैमा कार्यरत छु।’
नोकरीबाट निकालेको फुर्सदको क्षणलाई गायकीमा खर्चिने उनले विद्यार्थीकालदेखि नै संगीतमा लागि परेका भए पनि गीत रेकर्ड गराउन भने निक्कै लामो समय लगाएको पाइन्छ। कुनै एल्बम निकाल्नुभन्दा धेरै स्टेज प्रोग्रामहरूमै आफूलाई व्यस्त राखे उनले। लोकप्रिय गायक एवं उनको श्रद्धा, गुरुवर सुरेशकुमारको शब्द-संगीतमा पहिलो गीत रेकर्ड गराएका थिए, जसको म्युजिक एरेञ्जर हुन् विनय सेवा। ‘गीति एल्बम निकाल्नुभएको छैन। सोच्दै नसोच्नु भएको कि अरु नै केही?’ भन्ने मेरो जिज्ञासा उनी यसो भन्छन्, ‘एल्बम निकालेको छुइन, कारण म बेसीजस्तो स्टेज प्रोग्रामहरूमै ब्यस्त रहन्छु। भनौं नै भने एल्बम निकाल्न मोटै रकम लाग्नेहुन्छ। त्यही भएर पनि अहिलेसम्म निकालिएन। त्यसैले पनि स्टेज कार्यक्रमहरूमै सीमित बनियो। अहिले जमर्को गरिरहेको छु।’
कुराकानीको क्रममा ‘मलाई स्टेज कार्यक्रमहरू गर्नु धेरै मनपर्छ’ उनी भन्छन्, ‘कारण म स्टेजमा दर्शकहरूलाई मनोरञ्जन गराउने मनोसायले नै आफ्नो गीतको चयन गर्नेगर्छु।’ स्टेज पर्फमेन्सको कुरा गर्दा उनलाई प्रफुल्लित पाउन सकिन्छ भन्ने उनको कुराले पनि बुझाउँछ। उनी भन्छन्, ‘स्टेज प्रोग्राम गर्दा मलाई भित्रैबाट आनन्द आउँँछ।’ स्टेज प्रोग्रामहरूको सम्झना गर्दा उनी 1987 सम्म पुग्छन् र भन्छन्, ‘1987-मा आसाममा कार्यक्रम गरेका थियौं। त्यो कार्यक्रम आसामका बाड् पीडितहरूका निम्ति आसामकै कलाकारहरूसित मिलेर कार्यक्रम आयोजन गरिएको थियो। कार्यक्रममा आफ्ना गीतहरू प्रस्तुत गर्ने अवसर प्राप्त भएको थियो। त्यो कार्यक्रम मेरो निम्ति सँधै स्मरणीय छ, किनभने त्यहाँ मैले गजल सम्राट गुलाम अलीले गाउनुभएको ‘गाजलु ती ठूला ठूला आँखा, तीर बनी बसे यो दिलैमा...’ प्रस्तुत गरेको थिएँ।’
यसरी नै उनी गएको वर्ष मात्रै दिल्लीमा सम्पन्न कार्यक्रमलाई पनि सम्झना गर्छन्। उनी भन्छन्, ‘दिल्लीमा सम्पन्न सो कार्यक्रम योग गुरु रामदेवजीले आयोजन गर्नुभएको थियो। सिक्किमका दुई गायिका रेमन्ती राई र निकिता सिञ्चुरीसँगै सांगीतिक प्रस्तुति दिएको सो कार्यक्रम मेरो निम्ति यादगार बनेको छ’ उनी भन्छन्, ‘मैले नाम बिर्सिएँ तर कार्यक्रममा सिक्किमका मुख्यमन्त्री पवन चामलिङका छोरा मुख्य अतिथि हुनुहुन्थ्यो।’
गीत-संगीतमा रहेको उनको रुचीलाई उनलाई पारिवारिक पक्षबाट भने विशेष उनकी काइली दिदीले धेरै सहयोग गरेकी उनी बताउँछन्। ‘एल्बमको जमर्कोको कुरा गर्नुहुँदैथियो, संगीत क्षेत्रमा आगामी योजना के छ त?’ भन्ने मेरो प्रश्नको जवाबमा उनी भन्छन्, ‘अहिले एउटा भिडियो एल्बमको तयारीमा छु। मेरा श्रोता तथा दर्शकहरूले चाँडै नै ‘निर्मोही’ भिडियो एल्बम पाउनुहुनेछ। आगामी योजना भने पनि जो भने पनि अहिले त्यसैको तयारीमा छु। आगामी योजनाभन्दा पनि अहिले यही काममा लागिपरेको छु।’
आफ्नो सिर्जना, आफ्नो रचना सबैलाई उत्तिकै प्यारो लाग्नेहुन्छ। तरैपनि कुनै एउटालाई सम्झनुपरे उनी भन्छन्, ‘मलाई मन पर्ने गीतहरूमध्ये एउटा हो गएको वर्ष मात्रै रेकर्डिङ भएको तिम्रो माया नपाउने ठाउँमा म अब बस्दिन, जान्छु कतै अन्तैतिर यो गाउँमा म अब बस्दिन...। उनको मनको तहबाटै छुने यो गीतका शब्दकार हुन उनकै आदरणीय गुरुवर सुरेशकुमार। गायक सुरेशकुमारबाहेक थुप्देन भोटिया, महेश सेवा, सोनु राई, डोमा शेर्पा, कर्ण दास उनका मनपर्दा गायकहरू हुन्। यद्यपि, ‘अहिलेका गीतहरू पहिलेका झैं हुँदैनन् जो बजारमा आउँछ, हिट हुन्छ र फेरि हराइहाल्छ’ भन्ने कुरामा उनी कुनै प्रकारको टिप्पणी गर्न नचाहे पनि ‘सबैको आफ्नो-आफ्नै विचार, आफ्नो-आफ्नै कला हुन्छ’ भन्छन्।
आफ्ना श्रोताहरूका लागि उनी भन्छन्, ‘म यति भन्न चाहन्छु कि हामी गीताङ्गेहरूलाई तपाईंहरूको माया, उत्साहको धेरै खाँचो हुन्छ। सानो होस या ठूलो, स्पूर्ण गोर्खे कलाकारहरूलाई हिम्मत अनि सहायता दिने काम गरिदिनुहोला। आजसम्म मैले कतिपय कारण आफ्नो एउटा नीजि एल्बम निकाल्न अथवा आफ्नो कलालाई पूर्ण रूप दिन पाएको छुइन। तर म चाहन्छु हाम्रा आउने साना-साना भाइ-बहिनीहरूले तपाईंहरूको माया, सहाता, साथ, उत्साह, प्रेरणा सबै पाउन्।-‘अर्जुन यावा’
(समय दैनिक, शनिबार 21 जनवरी, 2017)
No comments:
Post a Comment