पत्रकारिता भन्ने बित्तिकै हामी त्यो माध्यम बुझ्नसक्छौं, जसले समाजका कुराहरू समाजबाटै लिएर समाजकै निम्ति सम्प्रेश गरिरहेको हुन्छ। साधारण अर्थमा भन्ने हो भने समाचार सम्प्रेशनको माध्यम। संसारमा एक व्यक्तिदेखि अर्को व्यक्ति वा एउटा समाजदेखि अर्को समाजबीच कुनै समाचार वा खबर पुर्याउन वा पठाउन प्रक्रिया कहिले र कसरी शुरू भयो? त्यसको आफ्नै पाटा छ। तर, यसको मुख्य उद्देश्य भनेको व्यक्ति वा समाजलाई कुनै कुरा अर्थात घटनाविशेषको अवगत गराउनु, जानकारी गराउनु हो। वर्तमानलाई हेरिनु हो भने यो आधुनिक सभ्यताको एक प्रमुख व्यावसाय पनि हो, जसमा समाचारहरूको सङ्ग्रह, लेखिनु, जानकारी भेला गर्नु, समाजसम्म पुर्याउनु, सम्पादन गर्नु र सम्यक प्रस्तुतीकरण आदि सम्मिलित छन्। वर्तमान युगमा पत्रकारिताका अनेक माध्यमहरू छन्। जस्तै समाचार-पत्र, पत्रिकाहरू, रेडियो, टीभी च्यानल, सामाजिक सञ्जाल वा वेब-पत्रकारिता आदि।
पत्रकारिता तथा समाचार विषय डा. अर्जुन तिवारीले यो ज्ञान र विचारहरूलाई समीक्षात्मक टिप्पणीहरूसितै शब्द, ध्वनि तथा चित्रहरूको माध्यमद्वारा जन-जनसम्म पुर्याउनु नै पत्रकारिता हो भनेका छन्। उनले पत्रकारितालाई समयसितै समाजको दिग्दर्शिका र नियामिका हो भन्ने पनि बताएका छन्। अब, हामीले यहाँबाट के बुझ्नसक्छौं भने समाजको हित र विकासका लागि अघि बढ्न त्यही समाजलाई शिक्षित गराउनु पनि पत्रकारिताको उद्देश्य हुनुपर्छ। समयअनुसार समाजको दिग्दर्शिका बन्दै सही सूचना वा जानकारी प्रदान गर्नु मात्रै होइन तर सही मार्गमा डोहोर्याउने काम पनि गर्नुपर्छ। यसो हुनसके समाजको उन्नति वा विकासमात्रै होइन त्यहाँ शान्ति-शृङ्खला पनि बनिरहन्छ। तब त समाज अघि बढ्ने हुन्छ।
हामीले ध्यानमा राख्नुपर्ने कुरा के छ भने सामाजिक सरोकार तथा सार्वजनिक हितसँग संलग्न रहेर मात्रै पत्रकारिता सार्थक बन्नसक्छ। सामाजिक सरोकारहरूलाई व्यवस्थाको जडसम्म पुर्याउने अनि प्रशासनको जनहितकारी नीति तथा योजनाहरूलाई समाजको तृणमूल स्तरसम्म पुर्याउने दायित्वको निर्वाहलाई पनि सार्थक पत्रकारिता भन्नसकिन्छ।
हामीलाई अवगत भएको कुरा हो, पत्रकारितालाई लोकतन्त्रको चौथो स्तम्भ मानिन्छ। पत्रकारिताले लोकतन्त्रमा यो महत्त्वपूर्ण स्थान त्यसै प्राप्त गरेको होइन, तर सामाजिक सरोकारहरूप्रति पत्रकारिताको दायित्व र यसको महत्त्वलाई बुझेर समाजले नै प्रदान गरेको विषय भन्ने पनि बुझ्नसकिन्छ। लोकतन्त्रमा कोही पनि सशक्त त्यस समय मात्र बन्न सक्छ, जब उसले सामाजिक सरोकारप्रति आफ्नो सार्थक भूमिका निर्वाह गर्दछ। सार्थक पत्रकारिताको उद्देश्य नै प्रशासन र समाजबीच एक महत्त्वपूर्ण साँगुको भूमिका निर्वाह गर्नु पनि हुन्छ। पत्रकारिताको इतिहासलाई हेरिनु हो भने देशको स्वतन्त्रताका लागि भएको आन्दोलनमा पनि पत्रकारिताले अहम र सार्थक भूमिका निर्वाह गरेको पाइन्छ।
वर्तमान पत्रकारिता जगतलाई इन्टरनेट र सूचनाको अधिकार (आरटीआइ)-ले बहुआयामी रूप दिएको कुरा स्वीकार्य छ। विज्ञान र तक्निकीद्वारा आँखाको झिमिकभरमा संसारको एकदेखि अर्को छेउ कुनै पनि समाचार आदान-प्रदान गर्नसकिन्छ।अर्को अर्थमा भन्नुहो भने आज पत्रकारिता जगत धेरै सशक्त र प्रभावकारी बनेको छ। त्यसैले पत्रकारिताको पहुँच र अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रताको प्रयोग मूलतः सामाजिक सरोकार तथा सामाजिक विकाससित जोडिएको हुन्छ।
अर्कोतिर, पत्रकारिताले अहिले व्यावसायिक रूप पनि लिइरहेको छ, जसको एउटा उद्देश्य कमाई गर्नु अथवा आर्थिक वृद्धि गर्नु भन्ने पनि बुझ्न सकिन्छ। यही व्यावसायिक दृष्टिकोणको परिणामस्वरूप सामाजिक सरोकारहरूदेखि मीडिया वा पत्रकारिता जगत बिस्तारै विमुख बनिरहेको पाइन्छ। यतिमात्रै होइन, वर्तमान कतिपय स्थिमा मानिसहरूले यसको दुरुपयोग पनि गरिरहेका छन्, जो समाजकै निम्ति जोखिमपूर्ण हुन्छ।
समाचार सम्प्रेशनका साधनहरूमा प्रिन्ट र इलेक्ट्रोनिक साधनहरूसितै अहिले इन्टरनेट तथा वेबसाइडहरूको पनि दुरुपयोग भइरहेको छ। समाचार सम्प्रेशनका माध्यमहरूलाई निजी भडास् पोखाउने, सुनेका कुराहरूलाई सत्य तथ्य नबुझी नकारात्मक ढङ्गले बडाइ-चडाइ गर्नु, एउटा फोटोलाई गलत ढङ्गमा परिभाषित गर्नु अनि व्यक्तिगत र आपत्तिजनक कुराहरूका लागि पनि यसको गलत प्रयोग गरिनु जस्ता घटनाहरू प्रकाशमा आइरहेका छन्। यसो गर्नाले समाजको विकास, उन्नति-प्रगतिसितै समाजको शान्ति शृङ्खला बनाइराख्ने होइन तर समाजलाई विशृङ्खल गराउने हुन्छ।
पत्रकारितालाई स्वतन्त्र र निर्बाध राखिनुपर्छ। लोकतन्त्रको हितमा काम गर्नु मै पत्रकारिताको पनि हित हुन्छ। लोकतन्त्रमा अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता सबैलाई प्राप्त छ, जसलाई समाज र सामाजिक सरोकारका लागि पूर्ण इमान्दारितापूर्वक उपयोग गरिनु जरुरी हुन्छ। समग्रमा पत्रकारिता सधैँ लोकतान्त्रिक ढङ्गमा चल्नुपर्छ, समाज र सामाजिक विकासका लागि हुनुपर्छ। किनभने समाजको विकास, उन्नति-प्रगति र शान्ति शृङ्खला बनाइराख्नु पनि पत्रकारिताको जिम्मेवारीभित्र पर्ने हुन्छ।-06.05.2016
No comments:
Post a Comment