सिक्किम सफलताको सिँढीतर्फ अग्रसर - उदय-मनिला
अर्जुन ‘यावा’
‘सङ्गीत सुन्नलाई सजिलो हुन्छ तर बुझ्नु गाह्रो हुन्छ। सङ्गीतको गहिराइमा पस्नु साह्रो हुन्छ तर पनि सङ्गीत एउटा नभइ नहुने चीज हो। यो त्यस्तो चीज हो, जसद्वारा आफैलाई व्यस्त राख्न सकिन्छ।’ यो भनाइ हो नेपाली सङ्गीतका प्रसिद्ध गायक उदय सोताङको। 21 मई, 2010 को दिन गान्तोकस्थित एक होटलमा युगल गायक-गायिका अथवा दुइ दम्पती उदय अनि मनिला सोताङसितको कुराकानीको अवसरमा उनले उक्त मन्तव्य व्यक्त गरेका हुन्।
‘कति कमजोर रहेछ भाग्य, तिम्रो सिउँदो कोर्न सकिन’ जस्ता धेरै प्रसिद्ध गीतहरूद्वारा गायक दीप श्रेष्ठले 19 अप्रेलको साँझ तादोङ कलेजको प्रेक्षा गृहमा उपस्थित नेपाली सङ्गीतप्रेमी सम्पूर्ण दर्शक महानुभावको मन जितेको एक महिना नबित्दै त्यही मञ्चबाट श्रोताहरूलाई नाच्नसम्म बाध्य गराए युगल गायक-गायिका उदय अनि मनिला सोताङले। अखिल किराँत राई संघ गान्तोक, पूर्व सिक्किमद्वारा आयोजित ‘उदय अनि मनिला सोताङको साङ्गीतिक यात्रा’ साङ्गीतिक साँझ कार्यक्रममा उपस्थित मानिसको भीडले नेपाली सङ्गीतप्रति मानिसहरूको मोह कतिको रहेछ भन्ने कुरा पनि प्रष्ट पारिदिएको छ।
तादोङ सरकारी महाविद्यालयको प्रेक्षागृहमा गत 20 र 21 मई 2010-को साँझ आयोजित उक्त साङ्गीतिक कार्यक्रममा सङ्गीत प्रेमीहरूको खचाखच रहेको थियो। सो भीडले गायकद्वयलाई मञ्चमा गाउने जोश बढाइदिएको थियो भने सङ्गीतप्रेमी दर्शकले पनि उत्तिकै मनोरञ्जन उठाएका थिए। सुमधुर स्वरभरि प्रायः हल्का तथा सहज गीतहरू गाएर श्रोता तथा दर्शकको मन जित्न सफल बन्दै आएका युगल उदय अनि मनिलाले यसपटक दर्शकको मनमात्र जितेनन् तर युवा-तन्नेरीलाई मञ्चमै नाच्नसम्म बाध्य गराएको देखियो। आज तिम्रो कुरा चल्यो, छातीभित्र छुरा चल्यो बल्ल बल्ल लाएको पिरती... गीतमा मानिसहरूले मनोरञ्जन लिइरहेका थिए भने दर्शकको तालीको गडगडाहटले अझै उत्साहित गायक उदय मञ्चसम्म पुगेका थिए। त्यसले दर्शकमा अझ अर्कै रौनकता छाएको देखियो।
आफ्नो साङ्गीतिक यात्रामा धेरैको सङ्घर्षपछि सफल्ता पाएका गायकद्वयले विद्यार्थी कालदेखि नै यस क्षेत्रमा प्रवेश गरेको बताउँछन्। सानै उमेरदेखि नै सङ्गीतमा रुचि राखे पनि 1980 को दशकदेखि विशेष रूपले गाउन थालेको उनीहरू बताउँछन्। उदयले गाएका ‘भावनाले मन भरिँदैन...’ तथा अन्य गीतहरू सुनेर पहिलेबाटै मनिला प्रभावित बनिसकेकी थिइन् अनि सङ्गीतद्वारा नै दुवैको भेट पनि भएको थियो। त्यसपछि उदय मनिलाले कालेबुङ, दार्जीलिङ तथा खरसाङका मञ्चहरूमा धेरैपटक सँगै गीतहरू गाउने अवसर पाएका थिए। यही साङ्गीतिक यात्राको अवधिमा दुवैबीच कतिबेला माया बस्यो थाहै पाइएन, माया भन्ने त्यस्तै हुँदोरहेछ भन्छन् उदय-मनिला। गायकद्वयले आफ्नो अस्पष्ट माया-प्रेमलाई 1986-मा वैवाहिक वन्धनमा परिणत गर्दै एकार्कालाई जीवन साथीका रूपमा स्वीकारेको पनि उनीहरू बताउँछन्। त्यस समय हामीबीच जस्तो माया थियो, जस्तो प्रेम थियो त्यस्तै माया, प्रेम अथवा त्यस्तै सम्बन्ध हामीमा छ अहिले पनि, सोताङद्वय भन्छन्। सायद त्यसैले गीतहरूमा पनि यस्तै सन्देश दिनचाहन्छन् उनीहरू। यस्तै सन्देशका साथै गायकद्वयले गीतमार्फत नै दाम्पत्य जीवन कस्तो हुनुपर्छ भन्ने सुझाउ पनि यसरी दिएको पाइन्छ नयाँ गीति एलबम मन्तव्य न्तव्यमा। हेरौं गीतैमा हामी, तिमी मेरो मनको राजा म त तिम्री रानी... दुनियाँले डाहा गर्ने बनाउँ जिन्दगानी। सुखमय घर संसारको हामी कामना गर्छौं, सपना देख्छौं अनि सुझाउ र उपदेशहरू पनि दिन पछि सर्दैनौं। त्यही कुरालाई व्यवहारमा उतार्न हामीलाई नै गाह्रो पर्छ।
गायक सोताङद्वय यहाँ अरूलाई सुझाउ नदिएर आपस्तमा सल्लाह गर्छन् यसरी, एकै रथका दुइ पाङ्रा हाम्रो जिन्दगानी... तिमी आगो बन्यौ भने म बनुला पानी...। सायद सुझाउ-उपदेशभन्दा यी कुराहरू व्यवहारमा उतार्नु अधिक आवश्यक हुन्छ। गायक उदय जहाँ जान्छन्, मनिलालाईफ साथैमा लिएर जान्छन्। कारणवश एक्लै गएको समय पनि अरूले एक्लै आएकोमा प्रश्न गरिहाल्ने अर्थमा मनिला आइन? भनेर सोधी-खोजी गर्नेगरेको उदय बताउँछन्। अतः दुवैले प्रायः काम मिलेर गर्नेगरेको बताउँदै उदय भन्छन्- ‘उसले खाना पकाएर पस्केर दिन्छे, म सङ्गीत पस्केर दिन्छु। यसरी हामी मिलेर अनि बाँडेर काम गर्छौं।’ शुरुका दिनहरूमा दुइ दम्पत्तिले सङ्घर्षका दिनहरू बिताएको बताउँछन्। वैवाहिक जीवनपछि दुवै सङ्गीतकै पछि लगेर काठमाडौंतिर लाग्छन् 1988 तिर। त्यसबेला नेपालको एउटैमात्र रेडियो स्टेशन थियो रेडियो नेपाल नेपाल। अनि त्यहींबाट अडिसन पास गरेर पहिला-पहिला गीतहरू गाउन थालेका दुइ दम्पतिले रेस्टुराँतिर पनि गाउन थालेको उदय-मनिला स्वयं बताउँछन्। उनीहरू भन्छन्- कुनै पनि व्यक्तिले सङ्घर्ष नगरी सफल्ता पाउन सक्दैन। हामी पहिले-पहिले साइकल चलाएर पनि हिँड्यौं। म साइकल चलाउँथे मनिला पछाडि बस्थिन् अनि हामी गाउन जान्थ्यौं, उदय भन्छन्। यतिबेला मनिला सोताङ आफूभित्रबाटै हाँसेको उनको मुहारमा प्रष्टै देखिन्थ्यो। सायद उदयका कुराले मनिलालाई त्यसबेलाको तस्वीर आँखामा ल्याइदिएको हुनुपर्छ।
काठमाडौंमा बिस्तारै प्रतिष्ठित गीत-सङ्गीतकारसित सम्पर्क बढ्दै गयो। त्यसपछि 1989 मा आफ्नो पहिलो युगल गीति एल्बम ‘झझल्को’ निकाल्न सफल बनेका थिए सोताङद्वय। उदयलाई सङ्गीतको क्षेत्रमा पहिलोपल्ट दार्जीलिङमा पेमा लामाले गाउने अवसर दिएका थिए भने नेपालमा पुगेपछि सम्भुजित बास्कोटाले चलचित्रमा पहिलोपल्ट गाउने मौका दिएका थिए। यद्यपि, चलचित्रमा भन्दा एलबममै गाउन अधिक रुचाउँछन् दुवै। यस विषयमा उनीहरू भन्छन्- चलचित्रमा अरूका लागि गाइन्छ अनि एल्बममा आफ्नो लागि। त्यसैले हामी एलबममा गाउँन नै रुचाउँछौं।
1989 मा पहिलो एल्बम ‘झझल्को’ निकाल्न सफल बनेका सोताङ दम्पतिको हातमा अहिलेघरी दर्पण, मुस्कान, कथा, भीडदेखि बाहिर, उपमा, आत्मकथा, मर्म, मन्तव्य र संवाद गरी 10 वटा एल्बम छन् भने दुवैले मन पराएका अथवा छनोट गीतहरूको सँगालो ‘गोल्डन कलेक्शन’ पनि श्रोताहरूमाझ पुर्याइसकेका छन्। जम्मा 11 वटा एलबममध्ये ‘मर्म’ सबैभन्दा मन पर्ने एलबम हो दुवैको। मर्म-भित्रका गीतहरू- छिनछिनमै हाँस्न मन लाग्छ.., वारि खोला पारिमा खोला बिचैमा पापी दोभान.., मेरो हाल नसोध्नु म सधैंझैं बेहाल छु, जस्ता लोकप्रिय गीतहरूका साथमा उकाली चढौंला ओराली झरौंला, तिम्रैलागि हो भने ज्यानै दिउँला... गीतले धेरै प्रसिद्धि दिएको छ सोताङद्वयलाई। यद्यपि, मुस्कान एलबमको गीत- ‘माया नमार है माया नमार, जाँदैछौ माया मलाई एक्लो पारेर’ले उदय अनि मनिला सोताङलाई युगल गायकका रूपमा परिचित गराएको उनीहरू बताउँछन्।
1986-मा वैवाहिक वन्धनमा बाँधिएका उदय-मनिलाले आपस्तमा एकार्कालाई जतिको जीवन साथीको रूपमा पाएका छन् त्यतिकै आफ्नो साङ्गीतिक यात्रमा पनि साथ पाएको आभाष गरेकाछन् दुवैले। यसअघि पनि उनीहरूले धेरै गीत नगाएका होइनन् जो दुवैले अघि नै बताइसकेका छन्। सायद त्यसैले हो कि गीतमा पनि दुवै भन्छन्- आधी बाटो हिँडेपछि तिमीसित भेट भयो जिन्दगीको लामो यात्रा त्यहींबाट शुरु भयो सानो मोडैमा, सानो सानो मोडैमा... आधी बाटोमा भेटेपछि जिन्दगीको यात्रा शुरु भए पनि एकार्का बिना दुवैको जीवन सायद अधुरै हुन्छअथवा दुवैले आपस्तमा एकार्कालाई त्यति धेरै माया गरेका छन् कि जीवनको हरेक खुशी एकार्काबाटै शुरु हुने बताउँछन्। गीतमा नै दुवैले यहाँ नयाँ एलबम ‘मन्तव्य’ बाट दिनेश अधिकारीका शब्दमा- तिमी बाटो तिमी यात्रा तिमी मेरो जिन्दगी... तिमीबाट शुरु हुन्छ मेरो खुशी उन्नति... चुङथाङ दार्जीलिङमा जन्मेर नेपाललाई आफ्नो कर्मभूमि बनाउने गायक उदय सोताङले मनिलासित सिक्किमका गीतकारद्वारा रचिएका गीतहरू पनि गाएका छन्। सिक्किममा सङ्गीतको गोरेटो त्यति फराकिलो भइसकेको स्वीकार्न नसकिएला, तर त्यति पछि पनि छैन भन्ने कुरामा कुनै आपत्ति नहोला। उदय-मनिलाले गाएका सिक्किमेली गीतहरूले पनि यहाँको साङ्गीतिक परिचय दिन सक्छ पक्कै। सिक्किमकै सन्दर्भमा उदय भन्छन्, सिक्किममा पनि सङ्गीतको राम्रो भविष्य राम्रो छ। धेरै युवाहरूले रुचि देखाएर अगाडि बढिरहेका छन्। यहाँको वातावरण पनि राम्रो छ, जसले गर्दा सङ्गीतको क्षेत्र फराकिलो बन्नसक्ने देखिन्छ।
यसै सन्दर्भमा कुरा गर्नुपर्दा गीतकार पवन चामलिङ किरणका शब्दहरूमा धेरै गीत गाइसकेका छन् उदय मनिलाले। किरणका शब्द र योगेन्द्र घतानीको सङ्गीत अनि उदय-मनिलाको स्वरमा रहेका गीतहरूमध्ये यो गीत हामी धेरैले सुनेकै हौं- हजार जुनीसम्म खोजिबसें तिमीलाई माया मेरो युग युगसम्म तिमीलाई दिएँ तिमीलाई मिलन कहिले नहुने भो कस्तो माया हो सम्झनासँग बाँच्नुपर्ने कस्तो यो वेदना हो। ‘पवन चामलिङ किरणका गीतहरू सबै मन पर्छन्। मलाई मनपर्ने गीतहरूमा एउटा यो पनि हो’उदय भन्छन्। उनका गीतहरू सबै उस्तै राम्रा-राम्रा छन्, मर्मस्पर्शी छन्। त्यसैको एक उदाहरण मान्न सकिन्छ माथि उद्घृत गीतलाई। गीति एल्बम उपमा भित्र परेको किरणको यस गीतबाहेक गीतकार विनोद प्रधान ‘सोरकी’ का शब्दमा रहेको गीत पनि उस्तै मर्म स्पर्शी छ। हेरौं उनैको शब्दमा गीतकार सोरकीलाई एक पंक्तिमा यहाँ- कहाँ कहाँ दुख्छ प्रिय तिमीलाई के बताऊँ... छाती खोली देखाऊँ कि मुटुभित्रै लुकाऊँ... दुखाइको सीमा हुँदैन जहाँ मिचेनी सञ्चो हुँदैन। यो गीत सुन्दा जति मीठो लाग्छ गीतकारको जीवन व्यथाले गीतको अर्थ अझै खोलिदिन्छ अनि गीत अझ मीठो लाग्छ, मर्माहित लाग्छ। ‘दुखाइको सीमा हुँदैन जहाँ मिचेनी सञ्चो हुँदैन।’अर्थ त्यसपछि मात्रै बुझिन्छ सायद।
20 मई, 2010-को कार्यक्रममा उदय सोताङले भनेका कुरा यहाँ राख्न चाहन्छु, पहिला गीतको शब्द मैले पाएको थिएँ, मन पनि परेको थियो। अनि त्यलाई कम्पोज गरिरहेको थिएँ। तर पछि जब उहाँको अवस्थाबारे थाहा पाएँ म साह्रै मर्माहित बनेको थिएँ। त्यसबेला उहाँ क्यान्सरले पीडित हुनुहुन्थ्यो रहेछ। त्यतिबेला मात्र मलाई थाहा भयो यो गीत उहाँले हृदयको अन्तर तहबाट लेख्नुभएको रहेछ। यो गीत त्यसै लेखिएको होइन। तर मलाई एउटै दुःख छ, उहाँले लेख्नु भएको गीत आफैले सुन्न पाउनु भएन। जतिबेला सिक्किमेली शब्दकारद्वारा लेखिएका गीतहरूको सङ्गालो गीति एल्बम ‘उपमा ा’ को विमोचन भइरहेको थियो अनि त्यही एल्बमभित्र परेको गीतकार विनोद प्रधानको गीत कहाँ-कहाँ दुख्छ प्रिय तिमीलाई के बताउँ गीत ठूलो-ठूलो आवाजमा डङ्डङ् बजिरहेको थियो, ठीक त्यही समय सोरकीको घरबाट ‘लाश’ निस्किरहेको थियो।
त्यतिबेला उदयलाई पनि कहाँ-कहाँ दुखेको थियो त्यो त स्वयंलाई थाहा होला तर यस कुराले हामीलाई पनि अलिकति त पक्कै दुखेको हुनुपर्छ। तर उदयले भने मुटुभित्रै लुकाएर नराखी हामीसित साँझा गरेका थिए 20 मईको दिन। राजनीतिदेखि अलग्गै बस्न रुचाउने सोताङद्वय कुनै ‘चेरिटी शो’ अथवा कसैको सहयोगको लागि गाउन परे अनि शान्तिको लागि गाउन परे कुनै पनि समय तत्पर रहेको उदयले बताएका थिए। ‘रियोलिटी शो’ विषय राखिएको प्रश्नमा उनी भन्छन्- यसबाट लुकेर बसेका कलाकारले निस्कने अवसर पाउँछन्, उनीहरूले एउटा मञ्चको अवसर पाउँछन्। त्यसैले राम्रो लाग्छ।
सङ्गीत क्षेत्रमा रहेका नवोदित कलाकारलाई सन्देश दिँदै उनी भन्छन्, सङ्गीतलाई अप्नाएर युवा भाइ बहिनीले आफूलाई व्यस्त राख्न सक्छन्। सङ्गीतलाई अप्नाएर नराम्रा कुराहरूलाई त्याग्न सकिन्छतर सङ्गीतलाई अप्नाउनेहरूले सफलताका लागि अल्छी गर्नुभएन। नेपाली गीत-सङ्गीतकारहरूले अझै पनि नेपालतिर फर्केर हेर्नुपर्ने बताउँदै यहाँ मीडियाको अथवा प्रचार प्रसारको कमी रहेको बताउँछन्। उदय भन्छन्-पहिलेभन्दा सिक्किम मीडियामा धेरै विकसित भएको छ, यहाँ आफ्ना समाचार पत्रपि त्रकाहरू छन्। 2005 मा आउँदा यहाँ मीडियाको जस्तो स्थिति थियो आज त्यसभन्दा धेरै विकसित भएको छ। तर अझै पनि इलेक्ट्रोनिक मीडियाको कुरा गर्नुपर्दा एउटैमात्र च्यानल छ भने दार्जीलिङमा त्यति पनि छैन। तर काठमाडौंमा व्यापक प्रचार प्रसार हुन्छ अनि सङ्गीतको क्षेत्र पनि त्यहाँ फराकिलो छ।
2001-मा पहिलोपल्ट दक्षिण सिक्किम नाम्चीमा आफ्नो साङ्गीतिक प्रस्तुतिका लागि आएका सोताङद्वय अखिल किरात संघ सिक्किमको कलेज एकाइद्वारा तादोङ कलेजको प्रेक्षागृहमा आयोजित साङ्गीतिक कार्यक्रममा आफ्ना दर्शक तथा श्रोताहरूको मन जित्न सफल रहेका थिए। त्यही मञ्चमा त्यतिकै धेरै श्रोता तथा दर्शकको माया र साथ पाएकोमा खुशी व्यक्त गर्दै सिक्किमको वातावरण, यहाँको शान्ति, सुरक्षा र प्राकृतिक सुन्दरताको खुलेर प्रशंसा गर्छिन् मनिला सोताङ। विद्यार्थीकालदेखि नै सङ्गीतमा रुचि राखेर यसै क्षेत्रलाई आफ्नो व्यवसाय बनाएका सोताङद्वयका एक छोरा र एक छोरीमध्ये छोरी श्रेया सोताङको पनि सङ्गीतप्रति उस्तै झुकाउ रहेको छ। 20-21 मई, 2010 को दिन आफ्ना माता पितासित एउटै मञ्चमा श्रोताहरूको मन जित्न सफल 22 वर्षीया श्रेयाले आफ्नो एकल गीति एल्बम निकालिसकेकी छन् भने चारवटा जति पुरस्कार पनि प्राप्त गरिसकेकी छन्।
(चक्रब्यूह, वर्ष 11, अङ्क 16, 31 मई-5 जून 2010-मा प्रकाशित)
